KÖYÜMÜZÜN ADI: SALMANKAS NE DEMEK?

Köyümüzün adı ile ilgili birkaç değişik görüş bulunmaktadır. Bunları sırasıyla ele alacağız.

Bunlardan ilki internette ve köy sayfasında karşımıza çıkan: "Salaman-gas Arapça-Farsça karışımı bir kelimedir, Sisin daralıp yoğunlaştığı, dumanın toplanıp dağıldığı yer anlamına gelmektedir." ifadesidir. bu bilginin kaynağına ilişkin herhangi bir veriye ulaşılamadı ancak bilginin doğruluğunu incelemek adına birtakım araştırmalar yapıldı. ilgili araştırmanın sonuçları şöyledir:

KAŞ': Açmak, gidermek ve dağıtmak, KA'Ş: Cem etmek, toplamak, KAŞİ': Dağılmış,  ,KIŞ'A: Bulut açılıp dağıldıktan sonra havada geri kalan parça. KEŞİH: (Çoğulu: Küşuh) Perâkende olmak, parça parça dağılmak. 

OĞUZLARIN PEÇENEK BOYUYLA İLGİLİ OLDUĞU GÖRÜŞÜ: 

Köyün isminin anlamına  ilişkin diğer önemli bilgiler tarihçi yazarlar Mehmet Bilgin ile Güngör Üçüncüoğlu'nun yapıtlarında bulunmaktadır. Bunlar şöyledir:

Tarihçi yazar Mehmet Bilgin, Doğu Karadeniz: Tarih, Kültür, İnsan adlı kitabında köyün ismiyle ilgili:  ''Bir diğer Peçenek ismi olan Salma , Karadeniz bölgesinde şahıs ismi olarak kullanılırdı. Ayrıca Salma ismi bir köy ve bir dağ geçidi ismi olan Salmankas olarak karşımıza çıkıyor.'' biçiminde bir açıklama yapmıştır.

Araştırmacı Yazar Güngör Üçüncüoğlu ise: Salmankas ismi Karadeniz'in kuzeyindeki Don Nehrinin kenarında SALMAKOAİ isimli Peçenek kalesi mevcuttur. İsim Türkçe kökenli olup Oğuzların Peçenek boyuyla alakalıdır. olarak belirtmiştir.

Bu bilgilerden yola çıkılarak yapılan daha derinlemesine Oğuz - Peçenek araştırmaları ise köyün adına ilişkin olarak belirtilen bu anlamın kabul edilebilir olduğunu ortaya koymaktadır.

Bizans İmparatoru VII. Konstantinos (905-959) tarafından yazılmış olan De Administrando Imperio adlı yapıtta, Dnepr nehrinin Bulgaristan'a doğru kısmında, nehrin geçitlerinde kale yıkıntıları olduğu belirtilmektedir. Altı kale yıkıntısı arasında Salmakatay isimli bir kale de yer almaktadır. Bu kale Peçenek kalesidir. İlgili yapıtta şu şekilde geçmektedir:   ''Birinci kaleyi Peçenekler bembeyaz taşlarından dolayı Aspron tesmiye ediyorlar; ikinci kaleye Tungatay derler. Üçüncü - Kraknakatay: dördüncü - Salmakatay; beşinci - Sakakatay ve altıncı kaleyi de Ciainkatay tesmiye ederler. Bu eski kale binaları üzerinde kilise alâmetleri de bulunuyor. Bazı mermer tuğlalar üzerinde haç hakedilmiştir. Bundan dolayı bazı kimseler tarafından burada eskiden Romalıların oturdukları' rivayet edilmektedir.''

SALMA ve KAS  sözcüklerinin anlamına bakacak olursak.

SALMA: "devriye, kollukçu" ve devriye gezmek anlamına gelmektedir.(2)

KAS: ''Eski Türkçede RÜZGAR, FIRTINA, TAYFUN demektir. Kıtımak, yenmek demektir. Moğolca kökenlidir.'' (3)  

KAS:  ''KABUK, SERTLİK, KATILIK olarak açıklanmıştır. Divanı Lügatit Türk(7)

KATAY: Çağataycada ''SİPER'' demektir. Kaşgarlı Mahmut'a göre de ''İSTİRAHAT'' anlamındadır. (5)

Bu verilerden yola çıkarak söylenebilir ki köyün adının Oğuz/ Peçenek dilinden kaynaklanmış olması olasıdır. Bilindiği üzere köy Araklı Karadere Vadisinin en son köyü olup Bayburt ile Trabzon arasında bir köprü ve geçit konumundadır. Salmankas Geçiti ve Salmankas Tüneli bugün de iki şehir arasında önemli bir geçit ve yoldur. Bilindiği üzere geçit yerleri güvenlik açısından devriye ve kolluk işlerinin sıklıkla gerçekleştirildiği konumlardır. Adın buradan kaynaklandığını şu anki bilgilerle söylemek yerinde olacaktır.Buna ek olarak, KAS sözcüğünün eski Türkçede ''rüzgar, fırtına vb.'' anlamlara gelmesi köyün bulunduğu konum da göz önüne alındığında sözcüğün Oğuz-Peçenek bağlantısı olabileceğini gösteriyor.

Belirtilmesi gereken bir diğer olası köken ise  Abhazca ile ilişkilidir. Bir Kafkas türküsü olan Salaman Hatsa'da sesletim açısından SALMANKAS sözcüğüne benzemektedir. SALAMAN XATSA (HATSA DİYE OKUNUR) kelimesi YİĞİT SÜLEYMAN anlamına gelmektedir. Köyün kurucularından birinin isminin Süleyman olduğu söylenmektedir. Ancak bu bilginin ne denli doğru olduğu tartışmaya açıktır.

Sonuç olarak, Salmankas Köyü'nün ismi üzerine yapılan araştırmalar farklı sonuçlar ortaya koysa da genel olarak Oğuzların Peçenek Boyu ile ilişkilendirildiği görülmektedir. 

                    

                                                                                                    
                                                                                                                                                                                                                           Yazan: GEDİKOĞLU

KAYNAKÇA:

1: Peçeneklere dair araştırmalar, Dr. AKDES KURAT

2: Bizans Ve Rus Topraklarında Bir Türk Boyu: Peçenekler, Gurban Hüseynov Dr., Selçuk Üniversitesi.
3: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011

4: Peçeneklere dair araştırmalar, Dr. AKDES KURAT

5: Peçenek Tarihi, Akdes Nimet Kurat, 1937

6: Peçenek Tarihi, Akdes Nimet Kurat, 1937

 

detaylı bilgiler:  ''Birinci kaleyi Peçenekler bembeyaz taşlarından dolayı Aspron tesmiye ediyorlar; ikinci kaleye Tungatay derler. Üçüncü - Kraknakatay: dördüncü - Salmakatay; beşinci - Sakakatay ve altıncı kaleyi de Ciainkatay tesmiye ederler. Bu eski kale binaları üzerinde kilise alâmetleri de bulunuyor. Bazı mermer tuğlalar üzerinde haç hakedilmiştir. Bundan dolayı bazı kimseler tarafından burada eskiden Romalıların oturdukları' rivayet edilmektedir.'' (4)

 ''Salma-Katay isimli dördüncü kalenin ismindeki Salma kelimesinden yola çıkan Nemeth, bunun “devriye, kollukçu” olduğunu belirtmiştir. (Namık, 1933: 59).''(2)

Akdes Nimet Kurat'a göre: Salma-katay; “salma,,- osmanlı-türkçesinde “Patrouille,, (Posten) manasına gelir. (6)