Hazırlayan: Gedikoğlu Müslüm
 |
| Köyün konumunu gösteren harita. |
KISA BİLGİLER
Ülke: Türkiye
İl: Gümüşhane
İlçe: Merkez
Coğrafi bölge: Karadeniz
Bölgesi
Konum: Araklı – Bayburt yolu
üzeri. 60. Km’de yer alır.
Yükseltisi: Köy merkezi: 2100 m.
Köyün eski adı Salmankas'tır.
Köy, sınırları içinde bulunan Salmankas Geçidi'yle aynı adı
paylaşır.
KÖYÜN ADININ ANLAMI:
Salmankas adının
etimolojisine ilişkin farklı görüşler bulunmaktadır.
Köyün adı, tarihsel olarak ilk kez 1682 yılına ait Trabzon ve Batum Eyaletine ait avarızname kaydında geçmektedir. Bu kayıtlarda Salmankas, Trabzon Sancağı'nın Sürmene kazasına bağlı bir köy olarak yer almıştır ve köyün adı da bugünkü şekliyle ''Salmankas'' olarak belirtilmiştir.
Bir görüşe göre, Salmankas kelimesi
Arapça ve Farsça unsurların birleşiminden oluşmuş olup “sisin yoğunlaştığı veya
dumanın toplandığı ve dağıldığı yer” anlamına gelmektedir. Bununla birlikte,
adın Rumca kökenli olabileceği yönünde de iddialar vardır; ancak bu savı
doğrulayan somut bir veri mevcut değildir.
Tarihçi yazar Mehmet Bilgin’e
göre, Salmankas adı Oğuzların Peçenek boyuyla ilişkilidir.
Bilgin, Doğu Karadeniz Tarihi adlı eserinde SALMA kelimesinin
Peçenek boyuna ait bir isim olduğunu ve Karadeniz bölgesinde şahıs adı olarak
da kullanıldığını belirtir. Ayrıca, bu ismin bir köy ve bir dağ geçidine de
adını verdiğini ifade etmektedir.[1]
Araştırmacı yazar Güngör Üçüncüoğlu da benzer bir şekilde, Salmankas isminin Türkçe kökenli olduğunu ve Oğuzların Peçenek boyuyla bağlantılı bulunduğunu savunmaktadır. Üçüncüoğlu’na göre Karadeniz’in kuzeyinde, Don Nehri kıyısında yer alan Salmakoai adlı bir Peçenek kalesi bu bağlantıyı destekleyen tarihsel bir kanıt niteliği taşımaktadır.[3]
TARİH
KÖYÜN BULUNDUĞU BÖLGEYE TARİHSEL VE GENEL BİR BAKIŞ
OSMANLI DÖNEMİNDEKİ İLK KAYITLAR
Tarihi belgelere ve verilere bakıldığında, köyün bulunduğu bölge ile ilgili ulaşılabilen en eski kayıtlarda Salmankas adına rastlanamamaktadır. Günümüzde Yağmurdere olarak bilinen yerin adının geçtiği ilk belgelerden birisi 1518 tarihine ait tahrir defteridir.[16] Ve o defterde Yağmurdere'nin adı ''Yağmur deresi'' olarak geçmektedir.
Köy, tarihsel süreç içerisinde Trabzon Eyaleti ve daha sonraki adıyla Trabzon Vilayeti'nin bir parçası olmuştur. Ancak zaman içerisinde idari bağlılık açısından birtakım değişiklikler yaşanmıştır. Bu nedenle tarihsel inceleme yaparken en doğru bilgi ve çıkarıma ulaşmak amacıyla köyün coğrafi yakınlığına dayalı olarak kayıtlar incelenmiştir.
1518 YILI TAHRİRLERİ
1518 yılı tahririnde, ''Yağmur deresi'' bir idari birim (nahiye) olarak mevcut değil iken Koğans adıyla bugünkü Gümüşhane Tekke Beldesinin bulunduğu yerde bir nahiye bulunmaktaydı ve Yapaz köyü, "Yağmur deresi'ne tabi" olarak Koğans Nahiyesi'ne kaydedilmiştir; ancak 1530 tahririnde durum değişmiş; Yağmurderesi, bir nahiye olarak kurulmuş ve bu defa Koğans'a bağlı olarak kayıtlara geçirilmiştir.[7]
1530 YILI TAHRİRLERİ
1530 yılına ait Osmanlı tahrir kayıtlarında aşağıdaki haritada da açıkça görüldüğü üzere Yağmurdere Nahiyesi'ne bağlı köyler arasında Salmankas köyünün adı bulunmamaktadır.[15] Ancak Salmankas'ın kuzeyinde ve Araklı Karadere vadisinde yer alan Boğalı köyü kayıtlarda yer almaktadır. Salmankas ise kayıtlarda yoktur. Bu durum, köyün o tarihlerde henüz kurulmamış olduğunu gösteriyor olabilir.
 Kaynak : 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i
Karaman ve Rum Defteri. (937/1530) - Defter-i Hakani Dizisi 3 - Ankara 1997[15] Karakoyunlu, Sadri. İlimiz Bayburt. Ankara, 1990.[10] |
1592 YILI TAHRİRLERİ
1592 tarihli 46 Numaralı Tapu
Tahrir Defterine göre ise: ''Yağmurderesi’nde 29 köy bulunmaktaydı.
Bu köyler: Bayındır, Bendegü, Boğalu, Çorak-Özü, Elgir, Erilü-i Ulya, Eyranlu,
Eyüman, Geçüt-Kışlak, Hahk-i Diğer, Hakih, Helis, İl-Kanis, Kozan, Mağara,
Maharek, Markos, Pingal, Polar, Say Geçüd, Şeb-Hane, Uzun-Dut, Üç Taş,
Vaniruci, Yapaz, Yerinde Kıl, Yılanlu, Yuvalı-ı Süfla, Yuvalı-ı Ulya
köyleriydi.'' [2] Salmankas adı bu
sayılan köyler arasında da bulunmamaktadır.
1642 YILI AVARIZ DEFTERLERİ
1642 yılına ait avarız defterleri kayıtlarına bakıldığında Yağmurdere'ye bağlı köylerin: İkiz (İkiz), Yuvalı-ı Ulya (Yukarı Yuvalı), Bandamil (Beşoba), Bankal (Beşoba ve Yağmurderesi arasında mevki), Balahor (Akocak), Gavras (Kayabaşı), Çorak (Çorak), Yapaz (Esenler), Keşişkendi (Yağmurdere’nin merkezi), Şebhâne (Şephâne), Aşağı Yuvalı (Aşağı Yuvalı), Zugi (Aşağı Yuvalı ve Yukarı Yuvalı arasında mevki), Bandarlak (Bandırlık), İncesu (İncesu). şeklinde olduğu görülmektedir.[7]
Bu noktada dikkat çeken bir bulgu, daha evvelki kayıtlarda Yağmurdere'ye bağlı görünen Araklı Karadere vadisindeki 'Boğalı' ve 'Eyüman' (bugün Araklı'ya bağlı Sulakyurt köyü) gibi yerleşimlerin 1642 yılı kaydında yer almamasıdır. Bu durum, söz konusu dönemde idari sınırlarda bir değişikliğe gidildiğinin güçlü bir göstergesidir. Bu bağlamda, 17. yüzyılın ortaları itibarıyla Salmankas köyünün komşu Karadere vadisi köylerinin idari olarak Yağmurdere'ye tabi olmadığı ileri sürülebilir.
1682 YILI KAYITLARI: SÜRMENE KAZASI'NIN BİR KÖYÜ OLARAK SALMANKAS
KÖYÜN KURULUŞ TARİHİNE İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME
1836 NÜFUS DEFTERLERİ: GEÇKE NAHİYESİNE BAĞLI SALMANKAS
1836 yılına ait Devlet Osmanlı Arşivleri kayıtları incelendiğinde, 16 Nisan 1836 tarihli nüfus defterinde Salmankas'ın Trabzon Vilayeti'nin Gümüşhane Sancağının Geçke Nahiyesi'ne bağlı olduğu görülmektedir. ilgili yıla ait [35] Kayıtlardan da anlaşıldığı üzere o dönemde Geçke adıyla bir nahiye kurulmuştur. Geçke olarak kaydedilen yer bugün ''Gezge'' olarak bilinen Güngören köyüdür. Geçke Nahiyesine bağlı köyler ise şöyledir: Geçke (Gezge), Salmankas, Boğalı, Alçakdere, Kavlatan ve Files.
 |
| 16 Nisan 1836 tarihli nüfus defterinde Salmankas'ın Geçke Nahiyesi'ne bağlı olduğunu gösteren nüfus defteri başlığı.[35] |
1849 yılına ait nüfus ve yoklama defterlerinde Gümüşhane Sancağı, bünyesindeki nahiyeler arasında Santa, Alansa, Niv, Geçge, Harşit,Aşağı Kürtün, Yukarı Kürtün, Özmesahor ve Yağmurdere bulunmaktadır.[8][12] 19. yüzyılın ortalarına ilişkin diğer nüfus kayıları incelendiğinde de Salmankas ve yukarda sayılan diğer köylerin yine Geçke Nahiyesi'ne bağlı olduğu görülmektedir. Günümüzde ise Kavlatan ve Files köyleri Bayburt ili Aydıntepe ilçesine bağlıdır. [37][38]
1870 YILI TRABZON SALNAMESİ
İlgili
salnamede Yağmurdere'ye bağlı 25 köyden birisi de Salmankas olarak
görünmektedir. Bu salnamede (yıllık) Salmankas: Trabzon Vilayeti, Gümüşhane Sancağı,
Yağmurdere Nahiyesi, Salmankas Karyesi (köyü) şeklinde yer almaktadır.[6]
1875 YILINDA BAYBURT'A BAĞLANMA TEŞEBBÜSÜ
Tarihi
kayıtlara göre, Salmankas köyüne dair bir diğer önemli bilgi 1875 yılına
dayanmaktadır. Bu tarihte Salmankas, Gezge, Filas, Kavlatan, Alçakdere ve
Boğalı köylerinden oluşan altı yerleşim biriminin, Trabzon Vilayeti ve
Gümüşhane’den ayrılarak Bayburt’a bağlanması yönünde bir talep gündeme
gelmiştir. Ancak söz konusu köylerin halkı bu idari değişikliği kabul
etmemiştir. Netice olarak Salmankas ve Geçke Nahiyesine bağlı diğer köyler Bayburt’a bağlanmamış,
mevcut idari yapılarını korumaya devam etmiştir.[5][8][12]
1876 YILI TRABZON SALNAMESİ
1876 Trabzon Salnamesine göre
Salmankas'ta 45 nüfus, 85 hane, 65 inek, 30 öküz, 22 at, 43 keçi, 511 koyun
vardır. Küçükbaş hayvanlardan 1662 kuruş vergi alınmıştır. 4422 kuruş da aşar
vergisi alınmıştır. Ayrıca Salmankas o devirde Yağmurdere nahiyesi içerisinde
3288 kuruş ile en fazla vergi veren köydür.[4]
1916 RUS İŞGALİ DÖNEMİ VE MAREŞAL FEVZİ ÇAKMAK
Trabzon'un Rus İşgaline ilişkin
Mareşal Fevzi Çakmak, 3 Mayıs 1916 tarihli günlük kaydında Salmankas'tan
bahsetmiştir.[9]
 |
| Kaynak: Hatemi, Nilüfer. Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri. Cilt 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.[9] |
Rus işgaline ilişkin köylülerden
elde edilen bilgiler ise, Rus işgali esnasında Ruslar tarafından köyde bir evin
karargâh olarak kullanıldığı ve sivil halka herhangi bir ciddi zarar
verilmediği yönündedir. Kimi köylülerin, Ruslar tarafından kesilip yenilmesin
diye ineklerini mağaralara sakladığı da yine aktarılan bilgiler arasındadır.
Köyde Trabzon Köprübaşı Arpalı mahallesinden bir adet şehidimize ait kabir de
bulunmaktadır.
1920 KAZIM KARABEKİR PAŞA VE HART İSYANI
Konumu itibarıyla önemli bir
geçit güzergahında bulunan Salmankas’a ilişkin eski kayıtlardan birisi de Kazım
Karabekir Paşa’nın 1 Ocak 1920 tarihli telgrafıdır. İlgili belgede Bayburt’ta
çıkan Şeyh Eşref (Hart) isyanı nedeniyle Araklı’daki bir tabur askerin
Salmankas’a getirildiğine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Söz konusu belgeye
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan ulaşılabilmektedir.[29]
1935 YILI ERZİNCAN'A GÖÇEN AİLELER
Köye ilişkin eski kayıtlardan bir diğeri de 12/07/1935 tarihli ve Mustafa Kemal Atatürk’ün imzasını taşıyan bir resmî belgedir. Bu belge ile birlikte köyden birtakım kişi ve aileler arazi sağlanmak suretiyle Erzincan’ın Çayırlı köyüne iskân edilmiştir. Bu arşiv kaydı da T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nda bulunmaktadır.[46]
1954 ÖRENLER'İN SALMANKAS'TAN AYRILMASI
17 Mayıs 1955 tarih ve 9008 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan karar ile Yağmurdere Nahiyesi'nin Salmankas Köyüne bağlı Örenler Mahallesi'nin 31.08.1954 tarihinden itibaren ayrı bir köy haline getirildiği belirtilmiştir.[31] Bu karar ayrıca 6 Haziran 1955 tarihli T.C. Maarif Vekaleti Dergisi 854. sayısında da yayımlanmıştır.[23]
 |
| 6 Haziran 1955 tarihli, 854 sayılı T.C. Maarif Vekaleti Dergisi |
KÖYÜN KURULUŞUNA İLİŞKİN DİĞER BİLGİ VE SÖYLENTİLER
Köyün kuruluşuna dair yazılı bir belge bulunmamakla birlikte, sözlü tarih anlatıları, köyün nüfusunun büyük ölçüde Of ve Sürmene bölgelerinden gelen ailelerden oluştuğunu göstermektedir. Bu anlatılara göre, köyü kuran veya ilk yerleşen kişilerin, Davut ve Süleyman adında iki kardeş olduğu rivayet edilir. Rivayetler, bu iki kardeşin, Sürmene'de bir "vurgun" sonucu vefat eden diğer kardeşleri Bayraktar'ın ardından buradan ayrılarak Salmankas'a yerleştiklerini ileri sürmektedir. Köyde bugün Davutoğulları ve Süleymanlılar olarak bilinen sülalelerin varlığı, bu anlatının doğruluğuna işaret etmektedir.
Ayrıca, sözlü aktarımlar, köye Of ve Sürmene'den gelen ailelerin yerleştiği bilgisini güçlendirmektedir. Bu iddia, köyde rastlanan Şatıroğlu ve Gedikoğlu gibi bazı sülale adlarının, aynı adlarla Of ve Sürmene yöresinde de bulunmasıyla desteklenmektedir.
Köye, aynı zamanda Zugi köyü civarlarından gelen ailelerin de yerleştiği belirtilmektedir.
Aynı şekilde, 1954 yılında Salmankas'tan ayrılarak müstakil bir köy statüsü kazanan Örenler'in de Of ve Rize'nin Cimil bölgesinden gelen aileler tarafından kurulduğu yönünde bilgiler mevcuttur. Bu ailelerin arasında Rize'nin İkizdere ilçesinden gelen (eski soyadı Demir, şimdiki Durmuş olan) Alioğulları ile Of veya Rize'den göç ettiği sanılan Okur soyadlı ailelerin köyün ilk sakinlerinden olduğu aktarılmaktadır.
Ayrıca, ‘Öteki Mahalle’ olarak bilinen ve eski adı ‘Gedikoğlu Mahallesi’ olan bölgede, geçmişte ‘Ayvazoğulları’ adlı bir ailenin yaşadığı sözlü rivayetlerle aktarılmaktadır. Bu ailenin bir dönem ani bir şekilde göç ettiği, ancak nereye gittiklerinin bilinmediği ifade edilmektedir. Günümüzde ise bu mahallede hâlen ev kalıntılarının yanı sıra ‘Ayvazoğlu’ adını taşıyan bir yerleşim izi mevcuttur.
COĞRAFYA
SALMANKAS KÖYÜNÜN İDARİ YÖNDEN BAĞLILIĞI VE COĞRAFYASI
Gümüşhane merkezine 86 km uzaklıktadır. Trabzon Araklı'ya 64 km ve Bayburt'a 43 km uzaklıkta bulunan köyün Gümüşhane ile ilişkisi resmiyetten öteye gidememektedir. Araklı Karadere Vadisi’nin en son köyüdür. Köy merkezinin yükseltisi 2100 metre dolaylarındadır. Gümüşhane merkeziyle olan coğrafi bağlantısı, yüksek dağ geçitleri nedeniyle zorlu ve mevsimseldir. Köyün bulunduğu bölgedeki köylerin bir kısmının Araklı'ya, bir kısmının da Gümüşhane'ye bağlı olduğu ancak bu köylerin Gümüşhane ile hiç irtibatı olmadığı, bölgeyle ilgili yapılan çalışmalarda belirtilmiştir.[28] Sınır köylerindendir. Dolayısıyla kültürel altyapı olarak Trabzon’a yakındır. Salmankas köyünün idari olarak Gümüşhane'ye bağlı olmasına rağmen kültürel, sosyal ve ekonomik olarak Trabzon'a daha yakın olmasının temelinde coğrafi ve tarihsel nedenler yatmaktadır.
Köy, coğrafi olarak Karadeniz'e paralel uzanan dağ silsilelerinin güney yamacında değil, doğrudan Karadeniz'e dökülen Araklı Karadere Vadisi'nin en üst kolunda yer almaktadır. Karadere’nin başlıca kollarından birisi de Salmankas’tır.[45] Bu vadi, tarih boyunca doğal bir ulaşım, ticaret ve göç koridoru olarak işlemiş, vadi boyunca yer alan tüm yerleşimleri kaçınılmaz olarak Trabzon'un liman ve pazar merkezli ekonomik ve kültürel havzasına dahil etmiştir.
 |
| Kırmızı çizgi ile gösterilen Zigana-Kaçkar dağ kuşağını ve köyün konumunu gösteren topografik harita. |
TRABZON VE BAYBURT ARASINDAKİ TARİHİ YOLLAR VE SALMANKAS
Tarihi kayılara bakıldığında da Salmankas köyü, Bayburt ve Trabzon arasında önemli ve tarihi bir yol ve geçit güzergahında bulunmaktadır.
Sürmene (Araklı)-Bayburt Kervan Yolu
Araklı (Sürmene) Susurmania ve Canayer kalelerinden başlayıp Karadere Vadisi içinden, Çatak, Salmankas, Toroslu, Aydıntepe üzerinden Bayburt’a ulaşmaktadır.[42]
Aydıntepe- Salmankas-Galyan Deresi Yolu
Bu güzergâh, Soğanlı Dağları'nı aşarak Bayburt'u doğrudan Trabzon'a bağlayan tarihi bir ulaşım hattıdır. Özellikle 19. yüzyıl seyyahlarının raporlarında "Galyan Yolu" olarak da anılan bu hat, stratejik bir öneme sahiptir. Güzergâh, Bayburt'tan başlayarak şu rotayı takip etmektedir: Aydıntepe (Hart) Ovası, Aydıntepe Yaylası, Kemer Dağı, Bandike Yaylası, Boğaz Yaylası ve kilit nokta olan Salmankas Geçidi. Bu geçidin ardından yol, Balahor, Taşköprü, Kazıklı ve Çayırlı Hanları'ndan geçerek Galyan Deresi boyunca ilerler ve son olarak Trabzon'daki Boztepe mevkiinde sonlanır.[43][44]
KÖYÜN HUDUTLARI
Tapu sınır kayıtlarında Salmankas
yeni adıyla Arslanca köyü sınırları söyle sıralanmaktadır:
Doğudan: Gezge Köyü,
Çakır Ali Tepesi, Seller Boğazı, Vız Vız Tepesi, Karpuz Kaya, Hanege Boğazı,
Batıdan: Sultan Çayırı Boğazı, Köy Irmağı, Orta Yol, Mezarlık, Keşan Yolu, Erikli Yaylası Başı;
Güneyden: Nehr-i
Çayır, Eski Hanlar, Yeni yurt Boğazı;
Kuzeyden: Gezge Meşesi, Macar Çayırı, Harmancık Düzü, Eşek Taşı, Çevirmelerden iki kelif, Hanefi yatak sırtı üstündeki Keşan yolu olarak bilinmekte ve mahalli idareler müdürlüğünde de kayıtlar bu şekilde görünmektedir.
 |
| Salmankas ve mahallelerini gösteren uydu görüntüsü. |
''HANEGE'' VEYA ''KÖY YERİ'' ADLI ESKİ YERLEŞİM KALINTILARI
Köyde, günümüzde köy sınırları içerisinde kalan ve halk arasında ''köy yeri'' veya ''Hanege'' olarak adlandırılan terk edilmiş bir köy yeri bulunmaktadır. Hanege, Farsçada ''Bir tarîkatın merkez durumundaki tekkesi'' vb gibi anlamlara gelmektedir.[13] Ayrıca Farsça ''gah'' ekinin: yer, makam, durak gibi anlamlarından yola çıkılarak ''ev yeri'' anlamını taşıdığı da söylenebilir. [14] Söylentiye göre zamanında o bölgede bir köyün bulunduğu ancak insanların sinek, olumsuz iklim koşulları vb. nedeniyle bölgeyi terk ettiği rivayet edilmiştir. Uydu görüntüleri incelendiğinde eski ev temellerinin ve tarla sınırlarının halen belirgin olduğu görülmektedir.
 |
| Eski köy kalıntısının uydu görüntüsü. |
KÖYÜN EN YÜKSEK NOKTASI: KUBUZ TEPESİ
SALMANKAS TÜNELİ
Salmankaş Şehit Hamit Şahin Tüneli, Türkiye'nin Doğu Karadeniz Bölgesi'ni Doğu Anadolu'ya bağlayan Trabzon-Bayburt karayolu güzergahı üzerinde konumlanmış, her biri yaklaşık 4.056 metre uzunluğunda çift tüpten oluşan stratejik bir karayolu geçididir. Tünel, 2.280 metre rakımlı Salmankaş Geçidi'nde özellikle kış aylarında yoğun kar, buzlanma ve sis nedeniyle yaşanan ulaşım kesintilerini ve seyahat risklerini bertaraf etmek amacıyla inşa edilmiştir.[36]
İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Köyün iklimi, Karadeniz iklimi etki alanı içerisindedir. Karadeniz ikliminden Karasal iklime geçiş sahasının başlangıcında yer alır. Dolayısıyla Karadeniz ikliminin etkisi daha fazladır. Endemik çiçek türlerine rastlanır. Otsu bitkiler yoğunluktadır. Ağaç yetiştirmeye elverişli değildir. Orman üst sınırının bittiği noktada yer almaktadır. Günümüzde köyde doğal orman bulunmamaktadır. Eski dönemlerde ormanın köy içine kadar geldiği ancak köylülerin hem ısınmak hem de satarak geçim sağlamaları amacıyla ormanı kesmeleri neticesinde ormanlık alanın yok olduğu aktarılmıştır. Köylü kendi ihtiyacına yetecek miktarda lahana, patates ekimi yapar. Gizemli bir armut ağacına sahiptir. Kısmi arazilerinde Kuşburnu, yaban fındığı, yaban eriği, ligarba ve meşhur yayla çayı görülmektedir. Ormana 4 km uzaklıkta olan Arslanca köyü, 1985 yılında orman köyü vasfından çıkarılmıştır.
 |
| Köyün iklim koşullarına ilişkin istatistikler.[39] |
SALMANKAS KÖYÜ ŞEHİTLER ORMANI
2009 yılının İlkbaharında Dernek ve köylülerin kendi imkân ve katkılarıyla 4500 adet çam ağacı ve huş ağacı fidanı dikilmiştir. Köylülerin emekleriyle oluşturulan bu ormana Salmankas Köyü Şehitler Ormanı adı verilmiştir. Ayrıca az sayıda da olsa köyde armut, erik ağaçları ve kuşburnu çalıları bulunmaktadır.
KÜLTÜR
KÖYDE GÜNDELİK YAŞAM
MAHALLELER VE SÜLALELER
Şatıroğlu Mahallesi, Orta Mahalle, Gedikoğlu Mahallesi ve Kale Mahallesi olarak sayılabilecek 4 mahalleden oluşmaktadır.
Davutoğluları: Kılınçarslan, Yavuz, İder ve Davutoğlu olarak dört soyadına ayrılmıştır.
Şatıroğluları: Ertürk, Alsaç ve Şatıroğlu olarak üç soyadına ayrılmıştır.
Gedikoğluları: Gedik ve Taş olarak iki soyadı olmuştur
Bekiroğluları: Yıldırım ve Çelik olarak onlarda iki soyadı almışlardır
Bedükoğulları köydeki arazilerini tamamen satarak Bayburt ve Erzincan’a göç etmişler yeni soyadları Yıldız ve Duran olarak bilinmektedir.
Davut ve Süleyman’ın kardeş oldukları bilinen Süleyman oğulları: Doğan soyadını almış Doğan soyadlarını sürdürmektedirler
Mavioğulları: ise Demirkıran soyadını alarak bu soyadlarıyla devam etmektedirler.
AĞIZ ÖZELLİKLERİ
Ağız, gelenek/görenekler, kültürel altyapı bakımından Trabzon'a daha yakındır. Dilde Doğu Karadeniz Bölgesi'nde olduğu gibi Rumca, Lazca ögeler bulunur. Bununla birlikte, geçmişten bugüne köyde Türkçeden başka bir dilin bilinmediği ve konuşulmadığı da köylüler tarafından dile getirilmektedir. Gümüşhane içerisinde diğer bölgelerden ayrışarak Trabzon ağzının özelliklerini yansıtan bir özelliği vardır. [11] Konuşma özellikleri Trabzon'un Araklı ilçesini andırır. Bu konuda Gümüşhane yöresi ağızlarını inceleyen uzmanlar Salmankas ve civarındaki köylerin ağızlarının Gümüşhane'den ayrıştığını ve Trabzon'a yakın olduğunu ortaya koymuştur.[27]
HALK OYUNU VE ÇALGILAR
Köyün geleneksel halk oyunu
horondur ve temel çalgısı kemençedir. Geçmiş dönemlerde kavalın da kullanıldığı
köylüler tarafından aktarılmaktadır. Folklorik özellikleri bakımından köy,
içinde bulunduğu Trabzon-Araklı Karadere Vadisi’nin kültürel yapısını yansıtmaktadır.
Sözlü kaynaklara göre, geçmişte Salmankas’ta düğünlerde türküler
söylenerek horon oynanmıştır. Ayrıca köyde ‘Ziya’ adında bir
kemençecinin bulunduğu, atma türkülerin söylendiği ve bu türküler eşliğinde
horon oynandığı ifade edilmiştir.
GİYİM, KUŞAM
Köyün geleneksel giyim kuşamı, yöresel kültürel etkileşimi yansıtan unsurlar barındırmaktadır. Aktarılan bilgilere göre, erkek giyimi zıpka adı verilen yerel pantolonlardan oluşurken, kadın giyiminde keşan ve peştamal gibi Doğu Karadeniz ve Trabzon yöresine özgü tekstil ürünleri öne çıkmaktadır. Bu giysiler, bölgenin kültürel coğrafyasıyla olan yakın ilişkiyi ortaya koymaktadır.
YEMEK KÜLTÜRÜ
Yemek kültürü Karadeniz/ Trabzon yöresinin yemekleriyle aynıdır, Muhlama, Dönme kuymağı, Lahana sarması, Arpa pilavı, Kavut haşlaması, Lapa, fırında patates közleme vb. meşhur olanlarıdır. Tandır Ekmeği, Kete, Peynirli Gazinti, gibi hamur işi çeşitleri bulunmaktadır.
KÖY DERNEĞİ
Ülkemizin dört bir yanına göç etmiş olan Salmankaslıların akrabalık, komşuluk ve dostluk bağları devam etmektedir. Bu akrabalık, komşuluk ve dostluk bağlarının daha güçlenmesi için 1991 yılında köylülerin yoğunlukta yaşadığı İstanbul’un Bağcılar ilçesinde Arslanca Köyü Sosyal Yardımlaşma, Turizm ve Kültür Dayanışma Derneği kurulmuştur.
MİMARİ ÖZELLİKLER
Ormana yakın bir köy olması nedeniyle ev yapımında ahşap baskındır. Günümüzde evlerin büyük bir çoğunluğu yenilenmiş, kimi evler ise yıkılarak ya da sıfırdan betonarme olarak inşa edilmiştir. Ancak eski evlerde kültürel mimari örneklerine rastlamak mümkündür. Kimi evlerde eskiden çatı tahtası olarak kullanılan hartamalar bulunmaktadır. Geleneksel teknikle inşa edilmiş evlerin çoğunluğu hartamayla kaplanmıştır. 80-100 cm boyunda kesilmiş olan kütüklerin kesilmesiyle elde edilen Hartamalar, üst üste bindirilerek kaplanmakta ve rüzgâr etkisinden korunmak için üzerine sırayla taşlar konmaktadır.[19][17]
.jpg) |
| Öteki Mahalle'den eski ve tipik bir Salmankas evinden hartama örnekleri. |
Ancak günümüzde ‘’hartamalar’’ın
yerini sac kaplamalar almıştır. Köydeki eski mimariye sahip yapılarda, yoğun
kar yağışına karşı suyu ve karı kolayca tahliye edebilmek için yüksek eğimli kırma
(hip) veya beşik (gable) çatılar kullanılmıştır. Yapıların ana taşıyıcı
sistemi, bölgede bolca bulunan kaba yontulmuş yığma taştır. Üst katlar ve çatılar için ise yine yerel
ormanlardan elde edilen ahşap karkas ve kaplama malzemeleri
kullanılmıştır.
  |
| Öteki Mahalle ve Şatıroğlu Mahallesinden tipik ve geleneksel yöntemlerle inşa edilmiş Salmankas evleri. |
Günümüzde sayıları çok azalmış olsa da evlerde hem ısınmak hem ekmek, lavaş vb. yapmak amaçlı tandırlar bulunmaktadır.
Ayrıca evlerin ön cephelerinde de yine Doğu Karadeniz mimarisine has özelliklere rastlamak mümkündür. Aşağıdaki görselde Öteki Mahalle’den ‘’Muska tekniği’’ ve Şatıroğlu Mahallesinden “ahşap dolma” tekniği kullanılmış bir ev görülmektedir. [18] Ayrıca yine Doğu Karadeniz mimarisinde sıkça rastlanan ahşap dolma tekniğine de rastlanmaktadır.
   |
| Şatıroğlu Mahallesi'nden Ahşap Dolma tekniği ve Öteki Mahalle'den muska tekniği ile yapılmış eski ve tipik yöre mimarisine uygun evler. Ayrıca 1960'tan muska ve ahşap dolma tekniğinin uygulandığı evleri gösteren bir fotoğraf. |
ALTYAPI BİLGİLERİ
SU, TELEFON VE YOL DURUMU
Köyün içme suyu şebekesi dağlardan getirilen suyla sağlanmıştır. Dağların zirvelerinden getirilen içme suyu her evin içerisinden akmaktadır. Kanalizasyon şebekesi 2006 yılında köylünün kendi gayretleriyle yapılmıştır. PTT şubesi yoktur ancak PTT acentesi vardır. Sağlık ocağı ve sağlık evi yoktur. Köye ayrıca ulaşımı sağlayan yol belli bir bölümde asfalt diğer bölümlerde toprak olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır. Elektrik bağlantısı Trabzon’un Araklı ilçesinden sağlanmaktadır. Telefon altyapısı da Araklı'dan sağlanmaktadır. Bu nedenle köy, Trabzon'a ait 0462 alan kodunu kullanmaktadır.
ÇEŞMELER
.jpg)
KÖY OKULU
Köy okulu 1952 yılında inşa edilmiştir. 1990 yılının başlarında artan göç nedeniyle nüfusun azalmasına bağlı olarak okul eğitim vermemeye başlamıştır. Okul, 2016 yılında bir yangın geçirmiş ve bu yangının ardından köylülerin imkanlarıyla restore edilerek Salmankas Köy Konağı olarak köylünün kullanımına sunulmuştur. Köy okul yapısının içerisinde günümüzde Köy Konağı, Köy Muhtarlığı ve bir adet lojman bulunmaktadır.
   |
| Salmankas köy okulunun eski hali. |
CAMİ
Köyün eski camisi bugün Caminin Boğaz (yerel söyleniş: Camenin Boğaz) adı verilen noktada idi. Ancak büyüklerden aktarılan bilgilere göre kış aylarında aşırı kar yağışı nedeniyle camiye ulaşımın çetin olmasından ötürü 1960'lı yıllarda köye günümüzdeki cami inşa edilmiştir. Yeni cami 2010'lu yıllarda restorasyona uğramış ve bir adet minare ve hazire yapılmıştır. Eski caminin bulunduğu yerde günümüzde bir adet mezarlık mevcuttur. Mezarlıkta Sürmene Arpalı Köyünden Tahir oğlu Ahmet Virdil adlı şehidimizin kabri bulunmaktadır.
  |
| Eski caminin bulunduğu noktanın günümüzdeki durumu ve eski cami ile yeni caminin konumlarını gösteren uydu görüntüsü. |
KÖY DEĞİRMENİ
 |
| Değirmenin restore edilmeden önceki durumu. |
EKONOMİ
Arslanca köyünün geçim düzeni geçmişten bugüne hep coğrafyanın şartlarına göre şekillenmiştir. Eskiden köyün asıl geliri hayvancılığa bağlıydı; tereyağı, peynir, yün ve çorap üretilip Trabzon ve Gümüşhane pazarlarına gönderilir, böylece köy bölgesel ekonomiye katılırdı.
Nitekim 1876 yılı Trabzon Salnamesinde de köydeki büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısına ilişkin önemli bilgiler bulunmaktadır. 1876 yılında köyde: 65 inek, 30 öküz, 22 at, 43 keçi, 511 koyun vardır. Küçükbaş hayvanlardan 1662 kuruş vergi alınmıştır. 4422 kuruş da aşar vergisi alınmıştır. Ayrıca Salmankas o devirde Yağmurdere nahiyesi içerisinde 3288 kuruş ile en fazla vergi veren köydür.[4]
Bunun yanında az miktarda da olsa arpa ve çavdar ekilerek sınırlı da olsa tarım yapılır, ormandan kesilen ağaçlar Bayburt’a satılır, bazı köylüler de Of ve Rize’ye giderek çay toplar ya da inşaatlarda çalışırdı. 2002 yılı verilerine göre köyde: büyükbaş hayvan sayısı 114, küçükbaş hayvan sayısı 579 ve arı kovanı sayısı 52'dir.
Günümüzde ise kışları köyde yerleşim kalmadığı için bu ekonomik hayat tamamen bitmiş durumda. Şimdilerde yalnızca yaz aylarında bal üretimi yapılmakta ve çevre köylerden gelen yaylacılar ile birlikte tereyağı ve peynir üretimi yapılmaktadır. Böylece Arslanca, bir zamanların üretim merkezi olmaktan çıkıp daha çok yazın uğranılan, sembolik bir yayla ve dinlenme alanına dönüşmüş görünüyor.
NÜFUS
Arslanca köyünün nüfus verileri,
tarihsel süreç içerisinde önemli değişimler göstermektedir. 1990'lı yıllardan
itibaren kış aylarında köyde kalıcı ikamet eden nüfusun bulunmaması, güncel
demografik verilerin sınırlı kalmasına neden olmaktadır.
Tarihsel kayıtlara bakıldığında, köyün nüfus gelişimine ilişkin önemli veriler elde edilmektedir:
- 1682 Osmanlı arşiv kaydına göre tamamı Müslüman (Türk) 80 kişiden oluşmaktadır. Bu veri, erkek olup vergi verecek olan kişileri gösterdiği için günümüzdeki anlamda 80 kişi olarak düşünülmemelidir. Yaklaşık olarak 400 kişi olarak hesap edilebilir.[47]
- 1876 Trabzon Salnamesine göre Salmankas'ta 85 hane ve 45 nüfus bulunmaktaydı.[4] Salname'deki "45" rakamı, toplam nüfusu değil, vergi mükellefi erkek nüfusunu ("nefer") temsil etmektedir. O dönemdeki ortalama hane halkı büyüklüğü (yaklaşık 5 kişi) ile çarpıldığında, köyün gerçek nüfusunun yaklaşık 425 kişi (85 hane x 5) olduğu tahmin edilebilir.
- 1935 nüfus sayımında, 206'sı erkek ve 235'i kadın olmak üzere toplam 441 kişidir.(20).
- 1940 nüfus sayımında ise köy, 202'si erkek
ve 242'si kadın olmak üzere toplam 444 kişilik nüfusuyla Yağmurdere
Nahiyesi'nin en kalabalık köyü olmuştur (21).
- 1955 yılında Örenler Köyü Salmankas'tan ayrılmış, bu nedenle köyün nüfusu azalmıştır. 76 erkek ve 109 kadın olmak üzere toplam 185 kişi olarak belirlenmiştir.
- 1960 nüfus sayımında nüfus: 263 121 erkek ve 142 kadın olmak üzere toplam 263'tür.(30)
- 1966 yılında yapılan Türkiye senato seçimlerinde köyde kayıtlı 146 seçmen olduğu görülmektedir.[25]
- 1970 yılı nüfus sayımında köyün nüfusu 84'ü erkek ve 76'sı kadın olmak üzere toplam 160 kişiden oluşmaktadır.(24)
- 1973 yılında ise nüfus 218 kişidir.[33]
- 1982 yılında 74 erkek, 73 kadın olmak üzere 147 kişidir. [32]
- 1985 yılında köy nüfusu 163 kişiye düşmüştür
(21).
- 1987 yılında nüfus 86 erkek ve 77 kadın olmak üzere toplam 163 kişidir.[34]
- 2002 yılı nüfus sayımı verilerine göre köyün nüfusu 189 kişi olarak belirlenmiştir.
MUHTARLAR
Köyün muhtarı 2014'ten bu yana
Coşkun Doğan'dır.
Seçildikleri yıllara göre köy
muhtarları:
|
2014- günümüz. |
Coşkun Doğan |
|
2009 |
Recep Ali Kılınçarslan |
|
2004 |
Selahattin Ertürk |
|
1999 |
Zeki Yıldırım |
|
1984 |
Ali Doğan |
|
1979 |
Mustafa Davutoğlu |
|
1974 |
Mustafa Demirkıran |
|
1970 |
Süleyman Ertürk |
|
1965 |
Hamit Doğan |
|
1960 |
Yakup Ertürk |
|
1950 |
Şükrü Kılınçarslan |
|
1935 |
Şatıroğlu Mahmut |
|
1920 |
Davutoğlu Mehmet |
YAYLALAR
Bir yayla köyü olan Salmankas köyüne bağlı 7 adet yayla bulunmaktadır.
|
1.B. Çimen yaylası, |
|
2.K. Çimen-Gıran yayla, |
|
3. Zuvas yaylası, |
|
4.B.Balahor Yaylası, |
|
5.K. Balahor yaylası, |
|
6. Nebiyurt yaylası |
|
7.Çatalçayır yaylası |
SALMANKAS YAYLASI
HAZIRLAYAN: Gedikoğlu Müslüm
KAYNAKÇA:
(1) Bilgin,
Mehmet. Doğu Karadeniz: Tarih, Kültür, İnsan. İstanbul: Ötüken
Neşriyat, 2007.
(2) Ünsal, Alper.
"46 Numaralı Tapu Tahrir Defterine Göre Bayburt ve Çevresinde Ekonomik ve
Sosyal Hayat." Yüksek lisans tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi,
2020.
(3) Üçüncüoğlu, A.
Güngör., Kahveci, Abdulcelil. Kadimden Cumhuriyete Gümüşhane-Bayburt halkları
ve yer adları. Türkiye: Torul Kültür ve Turizm Derneği, 2005.
(4) Trabzon Vilayeti
Salnamesi. Türkiye: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal
Yardımlaşma Vakfı, 1995.
(5) Özger, Yunus.
"XIX. yüzyılda Bayburt / Bayburt in the 19th century (1830-1900)."
Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2007.
(6) Emiroğlu, Kudret,
ed. Trabzon Vilayeti Salnamesi: 1870. Cilt 2. Trabzon: Trabzon İli
ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1993.
(7) Demir, Alpaslan.
"1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Koğans Kazası." Gaziantep
University Journal of Social Sciences 11, sy. 2 (2012).
(8) TOZLU, Selahattin
(1998), XIX. Yüzyılda Gümüşhane, Erzurum: Akademik Araştırmalar Yayınları.
(9) Hatemi,
Nilüfer. Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri. Cilt 2. İstanbul:
Yapı Kredi Yayınları, 2002.
(10) Karakoyunlu,
Sadri. İlimiz Bayburt. Ankara, 1990.
(11)Kültür Portalı.
"Gümüşhane: Kalıplaşmış Sözler". . https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gumushane/kulturatlasi/kaliplasmis-sozler-1 (
(12) Saylan,
Kemal. Gümüşhane-İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918).
Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2014.
(13)
(14)
(15) 387 Numaralı
Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530). Ankara: T.C.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı,
1997.
(16) BOA. TD. 60, s.
215
(17) Karakul, Özlem. “Doğu
Karadeniz’in Geleneksel Yapı Kültürüne Yapı Ustaları Üzerinden Bütüncül Bir
Değerlendirme”. Art-Sanat, sy. 16 (Temmuz 2021): 381-407.
(18) M. Reşat Sümerkan,
"Biçimlendiren etkenler açısından Doğu Karadeniz kırsal kesiminde
geleneksel evlerin yapı özellikleri" (Yüksek Lisans tezi, Karadeniz Teknik
Üniversitesi, 1990).
(19) Sözen, Metin ve Cengiz Eruzun. Anadolu'da ev ve insan. İstanbul: Creative Yayıncılık, 1992.
(20) Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937). "1935 Genel Nüfus Sayımı: Köyler Nüfusu" (PDF). mku.edu.tr. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ağustos 2021.
(21) a b c d "Arslanca Köyü". YerelNet.org.tr. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022.
(22) 20 [yirmi] ilkteşrin 1940 genel nüfus sayımı: vilâyetler, kazalar, nahiyeler ve yüzey ölçü. Türkiye: n.p., 1949.
(23) T.C. Maarif Vekaleti Dergisi, 6 Haziran 1955, sayı 854.
(24) Genel nüfus sayımı idarı̂ bölünüş : il, ilce, bucak ve köy (muhtarlık) nüfusları, 26.10.1975. Türkiye: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 1977.
(25) 5 Haziran 1966 Cumhuriyet Senatosu üyeleri kısmı̂ seçim sonuçları: Cumhuriyet Senatosu üyeleri 1/3 nün yenilenmesi, İstanbul ve Maraş illerinde boş bulunan birer Cumhuriyet Senatosu üyeliği seçimi sonuçları ile Hatay İlinde boş bulunan 1 milletvekili ara seçimi sonucu. Türkiye: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967.
(26) Genel nüfus sayımı, 23 ekim 1960: Il, ilce, bucak ve köy itibariyle nüfus. Türkiye: T.C. Başbakanlık, Devlet İstatistik Enstitüsü, 1963.
(27) San, Sabri Özcan. Gümüşhane kültür araştırmaları ve yöre ağızları. Türkiye: Kültür Bakanlığı, 1990.
(28) Akyürek, Ferhat. Türk-İran dostluğu ve Anadoluda yatırım dengesi. Türkiye: Yeni Desen Tic. Limited Şti. Matbaası, 1966.
(29) Harp tarihi belgeleri dergisi. Türkiye: Genelkurmay Başkanlıǧı, Harp Tarihi Dairesı, 1975.
(30) 23-Ekim-1955 genel nüfus sayımı. Türkiye: İstatistik Genel Müdürlüğü, 1961.
(31) Resmi Gazete, 17 Mayıs 1955, sayı 9008.
[32] Genel nüfus sayımı: nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri : 12.10.1980 : ili. Türkiye: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 1982.
[33] Gümüşhane 1973 [bin dokuz yüz yetmiş üç] il yıllığı. Türkiye: Ayyıldız Matbaası, 1974.
[34] Genel nüfus sayımı: Gümüşhane. Türkiye: Başbakanlık, Devlet İstatistik Enstitüsü, 1987.
[35] BOA NFS.d.. 1089 Trabzon eyaleti, Gümüşhane sancağı, Alansa, Niv, Geçke, Harşid, Kürtün-i Bala ve Kürtün-i Zir nahiyeleri müslim nüfus defteri. (a.g.tt) H-29-12-1251
[36] Wikipedia katılımcıları, "Salmankaş Tüneli," Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Salmanka%C5%9F_T%C3%BCneli&oldid=30452664 (accessed Eylül 27, 2025).
[37] Wikipedia katılımcıları, "Kavlatan, Aydıntepe," Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kavlatan,_Ayd%C4%B1ntepe&oldid=35644615 (accessed Eylül 27, 2025).
[38] Wikipedia katılımcıları, "Günbuldu, Aydıntepe," Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=G%C3%BCnbuldu,_Ayd%C4%B1ntepe&oldid=35644613 (accessed Eylül 27, 2025).
[39] MSN Hava Durumu. "Arslanca, Gümüşhane'de Hava Durumu Tahmini." Microsoft. Erişim 27 Eylül 2025. https://www.msn.com/tr-tr/havadurumu/havadurumutahmini/in-Arslanca,G%C3%BCm%C3%BC%C5%9Fhane?loc=eyJsIjoiQXJzbGFuY2EiLCJyIjoiR8O8bcO8xZ9oYW5lIiwiYyI6IlTDvHJraXllIiwiaSI6IlRSIiwidCI6MTAyLCJnIjoidHItdHIiLCJ4IjoiNDAuMDE5NSIsInkiOiI0MC41MzgxIn0%3D&weadegreetype=C
[40]
[41]
[42] Okur, Mehmet, Ülkü Köksal ve Volkan Aksoy, ed. Geçmişten Günümüze Karadeniz’de Ulaşım. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 2020.
[43] Osman Emir, Miraç Tosun, Yasin Topaloğlu, İsmail Köse. "Bayburt’tan Trabzon’a: Fatih Sultan Mehmed’in Trabzon Sefer Güzergâhı" Belleten 89, no. 315 (2025): 481-506. https://doi.org/10.37879/belleten.2025.481.
[44] A. Bryer-D. Winfield, Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topografyası I, çev. İsmail Köse, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2020, s. 89
[45] Alaçam, Refik. "Türkiye'de Su ile Odun Hammaddesi Nakliyatı Doğu Karadeniz Akarsularına Genel Bir Bakış." İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri B 32, no. 2 (1982)
[46] Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi 30-18-1-2
[47] AYDIN, Kenan. Sancaktan Eyalete Trabzon ve Çevresinin Nüfus ve İskan Tarihi (1484-1682), Doktora Tezi, Ankara. 2025.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorum ekleyebilirsiniz.